Denis Diderot, Kubuś Fatalista i jego pan.

Któż nie zna Kubusia Fatalistę i jego pana? Wszyscy mniej więcej w moim wieku, jak mniemam. O ile pamiętam była to kiedyś lektura szkolna. Teraz nie jestem w stanie określić czy nadal widnieje w kanonie lektur, które jak wiadomo zmieniły się przez wszystkie te ostatnie lata nie do poznania. Moim jednak zdaniem nie powinno się w owym spisie uciekać od klasyki i to w jak najlepszym wydaniu. 

Denis Diderot pracował nad powiastką filozoficzną w latach 1765-1780, a ostatecznie wydana została ona w roku 1796. Za życia autora uznawana była za kontrowersyjną, toteż krążyła jedynie w wersji rękopiśmiennej. Akcję umiejscowił Diderot w czasach mu współczesnych, czyli w drugiej połowie XVIII wieku (wspomniane trzęsienie ziemi w Lizbonie było w 1755 roku).

To książka, na którą składają się przede wszystkim dialogi, zresztą świetnie poprowadzone, nieprzekombinowane, z nutką ironicznego humoru i mnóstwa podtekstów oraz rozważań o życiu, przyjaciołach, znajomych, wrogach, rodzinie, wojsku, chorobie i amorach. Powiastka zbudowana została na kanwie podróży, wędrówki pana i jego sługi. Innymi słowy, można tę książkę odbierać, jako literaturę drogi, ale również wędrówki w głąb siebie.  Czytelnik jest jedynie świadomy, że podróżni wędrują po Francji, nie wie jednak skąd jadą i dokąd zmierzają. 

W dialogach zaciera się, bowiem różnica między panem a jego sługą Kubusiem. Ten ostatni jest niepoprawnym gadułą i wierzy, że wszystko, co ma miejsce na ziemi zapisane zostało na górze, w gwiazdach i nie można wpłynąć na zmianę biegu wydarzeń. Zdaniem Kubusia życie człowieka jest zdeterminowane, choć wierzy, że dobro zwycięży zło. Skrupulatnie opowiada panu przygody ze swojego życia, aby w rezultacie jego wywody nabrały w ostatecznym kształcie odbieranym przez czytelnika, znaczenia dydaktycznego i filozoficznego. Z kolei pan Kubusia, wydaje się człowiekiem niezaradnym, próżnym, gnuśnym i bezmyślnym. Bezwzględnie liczy na swojego zaradnego sługę, który niejednokrotnie wybawia go z opresji. W obrazie pana stworzonym przez Diderota można odnaleźć charakterystykę ówczesnej francuskiej arystokracji. 

Nie mamy tu spójnej i jednorodnej fabuły, a całą opowieść znamy z trzecioosobowego narratora, który niejednokrotnie zwraca się bezpośrednio do czytelnika. Mamy też tu zastosowanie retrospekcji. Kubuś opowiada swoje przygody niejednokrotnie wprowadzając kolejne dygresje. Pamiętać trzeba jednak, że Kubuś nie jest jedynym opowiadającym. Niektóre historie czytelnik poznaje dzięki panu, gospodyni, margrabiego czy samego narratora. 

Koniec końców warto ponownie wrócić do tak dobrej klasyki, książki przedstawiającej dwie postawy i ośmieszającej ówczesne najbogatsze warstwy społeczne Francji. Cieszę się, że ponownie wznawiana jest tak dobra lektura i w dodatku w znamienitej wydawniczej oprawie.